TNO en RIVM: AI als kans en risico voor arbeidsomstandigheden

Technologische ontwikkelingen, waaronder artificiële intelligentie (AI), bieden veel kansen op het gebied van betere producten, diensten en efficiëntere werkprocessen. Veel organisaties ontwikkelen daarom nieuwe toepassingen rondom bestaande AI-tools, zoals ChatGPT en Microsoft Copilot. Het biedt werkenden kansen op uitdagender werk en geeft ruimte voor eigen ontwikkeling. Veel routinematige en administratieve taken kunnen door AI worden geautomatiseerd. Er ontstaan ook risico’s doordat het werk moeilijker en mentaal zwaarder wordt. Dat concluderen het RIVM en TNO op basis van een verkennende studie naar de gevolgen van technologische ontwikkelingen voor arbeidsomstandigheden.

Veel impact verwacht, maar ook nog veel onzeker

In de Technologieradar Gezond & Veilig Werken wordt een inschatting gemaakt van de gevolgen toekomstige technologische ontwikkelingen voor gezondheid en veiligheid op het werk. Nieuwe technologieën hebben naar verwachting veel impact op de inhoud van het werk en de arbeidsomstandigheden van werkenden. Met name AI zorgt voor veel verandering in vele sectoren en werkplekken. TNO en het RIVM zien zowel kansen als risico’s en tegelijkertijd is nog veel onzeker.

Lichter werk en veiligere werkplekken

De grootste voordelen van toekomstige technologieën worden verwacht op het gebied van fysieke belasting en veiligheid. Robots kunnen zwaar en gevaarlijk werk overnemen en sensoren kunnen waarschuwen voor blootstelling aan schadelijke stoffen. Ook worden veel nieuwe machines, processen en materialen veiliger door in het ontwerp rekening te houden met mogelijk gevaren (‘safe-by-design’). Extended reality en virtuele omgevingen bieden voordelen door instructies en trainingen te geven die werkenden ondersteunen. AI-tools kunnen grote hoeveelheden data verwerken en werkenden van betere informatie voorzien. Hierdoor kunnen werkeden zelfstandiger werken (autonomie).

Toename van mentale belasting – stress

De keerzijde van de snelle ontwikkeling en invoering van nieuwe technologieën is een toename in mentale belasting. Taken veranderen heel snel en niet iedereen kan dat bijhouden. Dit kan voor stress zorgen. Veel eenvoudige (routinematige) taken worden geautomatiseerd, waardoor het werk moeilijker wordt en meer aandacht vraagt. AI kan de autonomie vergroten, maar het tegenovergestelde kan ook gebeuren. AI kan namelijk gebruikt worden om beslissingen te nemen en werkenden (tot in detail) aan te sturen, zodat de zelfstandigheid afneemt.

Neem gezond en veilig werken mee bij invoering van nieuwe technologieën

De manier waarop een organisatie een technologie invoert op het werk heeft grote invloed op de kansen en risico’s voor gezond en veilig werken. Technologieën kunnen bijdragen aan meer productiviteit en welvaart. De gevolgen voor werkenden krijgen minder aandacht en worden vaak pas na invoering duidelijk. Het RIVM en TNO adviseren kansen en risico’s vroegtijdig in kaart te brengen en daarmee rekening te houden bij ontwerp en invoering. Daarin zouden werkenden werkgevers, overheden en onderzoeksorganisaties samen op moeten trekken zowel op (inter)nationaal, sectoraal als organisatieniveau.

Achtergrond

De technologieradar Gezond & Veilig Werken is gefinancierd door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en wordt uitgevoerd door TNO en het RIVM. Voor de radar zijn de belangrijkste technologieën voor de verandering van arbeidsomstandigheden in vijf clusters samengebracht: Digitalisering, Artificiële Intelligentie (AI), Robotica, Nieuwe Materialen, en Extended Reality en de Metaverse. Daarna is op basis van expertbeoordelingen en literatuur een inschatting gemaakt van de gevolgen van deze technologieën voor mentale belasting, fysieke belasting, veiligheid en blootstelling aan gevaarlijke stoffen.

TNO en RIVM: AI als kans en risico voor arbeidsomstandigheden