Derogatiebedrijven: in 2022 daling nitraat in grondwater, maar niveau in bepaalde regio’s nog te hoog

In heel Nederland daalde in 2022 de hoeveelheid nitraat in het grondwater op zogeheten derogatiebedrijven. Een van de oorzaken van de daling is het relatief natte jaar 2021. In de Zand- en Lössregio werd de norm voor nitraat nog wel overschreden. Het overschot van stikstof in de bodem was in 2021 op het laagste niveau sinds de start van het derogatiemeetnet in 2006. Dat blijkt uit het jaarlijkse derogatierapport van het RIVM en Wageningen Economic Research. Agrarische bedrijven mogen onder voorwaarden meer dierlijke mest op hun land uitrijden dan de Europese Nitraatrichtlijn toestaat. Dat heet derogatie. In september 2022 besloot de Europese Commissie dat deze uitzonderingspositie voor Nederland in 2026 stopt.

Op veel plekken nog te veel nitraat in grondwater

In 2022 daalden de nitraatconcentraties in het grondwater in alle regio’s. In het zuiden en oosten van de Zandregio was de gemiddelde nitraatconcentratie in de bovenste meter van het grondwater 51 milligram per liter. Dat is boven de norm van 50 milligram per liter, maar lager dan in 2021. Na 2017 was er sprake van een sterke stijging in dit deel van de Zandregio. Waarschijnlijk door de droogte van 2018 tot en met 2020. In het noorden van de Zandregio daalde de gemiddelde concentratie in 2022 naar 23 milligram per liter en bleef dus onder de norm.

In de Lössregio daalde de nitraatconcentratie licht, maar bleef met 51 milligram per liter in 2021 boven de norm van 50 milligram per liter. Na een sterke stijging in de afgelopen jaren is de concentratie in de Kleiregio weer gedaald naar 18 milligram per liter in 2022. In de Veenregio werd de laagste concentratie gemeten, 9 milligram per liter in 2022.

Oorzaken daling nitraatconcentraties

Het weer heeft grote invloed op de uitspoeling van stikstof naar het grondwater in de vorm van nitraat. Het was in 2021 (het jaar vóór het meetjaar 2022) relatief nat. Daardoor kan de concentratie nitraat door verdunning afnemen. Ook breekt nitraat onder natte omstandigheden beter af. Er komt dan minder nitraat in het grondwater. Het effect van het weer van de afgelopen jaren zien we niet alleen op derogatiebedrijven maar ook op andere landbouwbedrijven, zo blijkt uit de Nitraatrapportage 2020.

Daling stikstofbodemoverschot

Agrarische bedrijven gebruiken dierlijke mest efficiënter om hun gewassen te laten groeien. Dit betekent dat er minder stikstof in de bodem overblijft en in de vorm van nitraat met regenwater uitspoelt naar het grondwater. Het overschot van stikstof in de bodem was 144 kilogram per hectare in 2021. Dat is het laagst sinds het begin van de metingen in 2006.

Derogatie stopt in 2026

Het doel van de Europese Nitraatrichtlijn is om water te beschermen tegen vervuiling door teveel voedingsstoffen uit agrarische bronnen. Elke vier jaar rapporteert het RIVM over de waterkwaliteit in relatie tot de landbouwpraktijk in de Nitraatrapportage.

In Nederland mogen bepaalde agrarische bedrijven meer dierlijke mest van graasdieren op hun land gebruiken dan de algemene norm uit de Nitraatrichtlijn. Dat heet derogatie. Dit jaarlijkse rapport van het RIVM en Wageningen Economic Research is één van de voorwaarden die de Europese Commissie aan Nederland heeft gesteld in de derogatiebeschikking. De Europese Commissie heeft in september 2022 besloten dat aan deze uitzondering voor Nederland in 2026 een einde komt.

Derogatiebedrijven: in 2022 daling nitraat in grondwater, maar niveau in bepaalde regio’s nog te hoog